Bevolkingsonderzoek borstkanker
Mammografie ontdekt afwijkingen die je zelf niet altijd merkt
Borstkanker is de meest voorkomende soort kanker bij vrouwen. Met bevolkingsonderzoek kan de dokter eerder ontdekken of je borstkanker hebt. Bij dit onderzoek maakt de dokter röntgenfoto’s van je borsten om te kijken of er kankercellen in zitten. Dit heet een mammografie. Die kun je vaak zelf nog niet zien of voelen.
Wil je weten hoe een mammografie wordt gemaakt? Bekijk het filmpje over een mammografie.
Onderzoek en uitnodiging
Met dit onderzoek kan de dokter afwijkingen opsporen die je zelf vaak niet kunt voelen. Je bent er dan vroeger bij:
- Je overlevingskansen zijn dan vaak beter
- Je hebt soms een minder zware behandeling nodig
Door bevolkingsonderzoek borstkanker overlijden er per jaar gemiddeld 1000 vrouwen minder aan borstkanker.
Je krijgt een uitnodiging thuis gestuurd. De eerste krijg je als je tussen de 49 en 52 bent. Je hoeft er niet zelf voor te bellen.
Je krijgt als vrouw rond je 50e een uitnodiging om mee te doen aan bevolkingsonderzoek. Vanaf die leeftijd word je kans op borstkanker groter. De meeste vrouwen die borstkanker krijgen zijn ouder dan 50 jaar.
Het bevolkingsonderzoek is 1 x per 2 jaar.
Borstkanker komt voor je 50e veel minder vaak voor dan daarna.
Ook hebben vrouwen jonger dan 50 jaar vaak veel bind- en klierweefsel in de borsten. Daardoor ziet de arts vaak een afwijking die geen borstkanker is. Je kunt daardoor voor niets een tijd bang of onzeker zijn.
Bij vrouwen boven de 75 jaar groeit een tumor meestal heel langzaam. Het kan zijn dat je borstkanker tijdens het bevolkingsonderzoek ontdekt waar je anders nooit last van gehad zou hebben. Je krijgt dan onnodig een behandeling die zwaar kan zijn.
Bevolkingsonderzoek is niet verplicht. Jij bepaalt of je hieraan mee wilt doen.
Ons advies is om wel mee te doen. Doe je elke 2 jaar een mammografie? Dan is de kans dat je borstkanker op tijd ontdekt groter.
Mammografie
Je krijgt een mammografie: een apparaat maakt foto’s van de binnenkant van je borsten.
Wil je weten hoe een mammografie gaat? Bekijk het filmpje.
Op dit moment is een mammografie nog de beste manier om kanker vroeg te ontdekken.
Artsen onderzoeken of ze de borsten ook op een andere manier van binnen kunnen bekijken.
Er is een nieuwe manier die minder pijnlijk of vervelend is. Die is vooral geschikt voor:
- Vrouwen die borstkanker hebben gehad en een borstsparende operatie hebben gehad
- Vrouwen met kleine, stevige borsten
Artsen onderzoeken nog of dit nieuwe onderzoek geschikt is. Dit duurt zeker nog een paar jaar.
De uitslag
Je krijgt de uitslag van het bevolkingsonderzoek meestal binnen 10 werkdagen. De uitslag kan zijn:
- Er is geen afwijking gevonden. Je hoeft niets te doen
- Er is wel een afwijking gevonden. Je krijgt extra onderzoek in het ziekenhuis
- De arts kon de foto’s niet goed beoordelen. Je krijgt extra onderzoek
Op de site van het bevolkingsonderzoek lees je meer over de uitslag
Nee, dat hoeft niet altijd. Het kan ook een voorstadium zijn dat normaal vanzelf overgaat. Ook blijkt soms na meer onderzoek dat de afwijking geen borstkanker was. Je hebt je dan misschien voor niets zorgen gemaakt.
Toch adviseren wij om wel aan het onderzoek mee te doen. Maar het is een keus die jij moet maken.
Nee, helaas niet altijd. Soms heb je wel borstkanker, maar wordt dit door het bevolkingsonderzoek niet ontdekt. Heb je bevolkingsonderzoek gehad en krijg je daarna klachten? Ga dan naar je huisarts.
Klachten
Heb je klachten bij je borsten? Voel je iets of zien je borsten er anders uit? Wacht dan niet tot je een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek borstkanker krijgt.
Maak een afspraak bij je huisarts bij deze klachten:
- een knobbeltje in je borst
- een verdikt strengetje naar je tepel
- deukjes of kuiltjes in je huid
- je tepel is sinds kort ingetrokken
- een verandering van je tepel: roodheid, huidschilfers of een soort eczeem
- er komt vocht uit de tepel
- steeds pijn in (1 van) je borsten, op een plek waar ook het klierweefsel anders aanvoelt
- je borst voelt warm en is rood. Soms lijkt de huid op een sinaasappelschil
- een wondje op de huid van de borst, dat niet geneest
Deze veranderingen kunnen door kanker komen. Maar het kan ook iets anders zijn. Soms stuurt je huisarts je naar het ziekenhuis voor meer onderzoek.
Ontwikkelingen in het bevolkingsonderzoek borstkanker
Onderzoekers proberen, mede dankzij KWF-donateurs, nieuwe manieren te vinden om borstkanker vroeg te ontdekken. Bijvoorbeeld voor vrouwen met meer kans op borstkanker, omdat dit in de familie voorkomt. Of vrouwen met veel bind- en klierweefsel in de borsten. Een aantal ontwikkelingen op een rijtje.
Tomosynthese
Digitale tomosynthese is een techniek die het mogelijk maakt om een 3D-beeld van de borst te maken. De huidige mammografie levert 2D-beelden op. Een 3D-beeld kan de screeningsradioloog beter helpen bepalen of er een afwijking aanwezig is in een borst. Of dat ook echt zo is en of dit goed in te passen is binnen het bevolkingsonderzoek, wordt vanaf 2023 onderzocht. Een uitgebreide projectsamenvatting staat in onze onderzoeksdatabase.
Artificial Intelligence
In juli 2023 verscheen een wetenschappelijke publicatie waarin Zweedse onderzoekers aantoonden dat artificial intelligence radiologen heel goed kan ondersteunen bij het beoordelen van röntgenfoto's van de borst. Waar nu een vier-ogen-principe geldt (er kijken twee radiologen naar een borstfoto), zou dit wellicht net zo goed kunnen met een radioloog en artificial intelligence. Ook vanuit KWF-onderzoek wordt bijgedragen aan inzet van artificial intelligence voor verbetering van het bevolkingsonderzoek. We vinden het belangrijk dat dergelijke innovatieve toepassingen ook snel hun weg vinden naar het bevolkingsonderzoek. In januari 2023 hebben we bij de Gezondheidsraad een pleidooi gehouden voor inzet van artificial intelligence bij o.a. het beoordelen van mammogrammen én voor risicogebaseerd screenen.
Risicogebaseerd screenen
Ongeveer 1 op de 7 vrouwen krijgt in haar leven te maken met borstkanker. Maar niet elke vrouw heeft een even hoog risico om borstkanker te krijgen. Voor de meeste vrouwen is dit risico laag, voor een kleinere groep vrouwen is dit risico verhoogd. KWF financiert verschillende onderzoeken naar het bepalen van deze risico's. Die willen we vervolgens graag waar mogelijk toegepast zien in het bevolkingsonderzoek: waar nu iedere vrouw - ongeacht haar risico - hetzelfde type onderzoek krijgt, willen we met 'risicogebaseerd screenen' toe naar een bevolkingsonderzoek dat meer op maat is gemaakt. Meer of ander onderzoek voor wie daar naar verwachting baat bij zal hebben, minder onderzoek voor wie het minder nodig heeft.
De komende jaren zet KWF gericht financiering in voor onderzoek naar deze risicogebaseerde aanpak. Daarin werken we samen met de partijen die betrokken zijn bij de organisatie van het bevolkingsonderzoek en met patiëntenverenigingen.
Capaciteitsproblemen
Jarenlang werd de uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek borstkanker om het jaar verstuurd. Al een aantal jaren zijn er capaciteitsproblemen, waardoor vrouwen minder vaak kunnen worden uitgenodigd. De capaciteit betreft met name het aantal screeningslaboranten, dat tekort schiet. In 2020 was dit voor KWF en Borstkankervereniging Nederland reden om een brief te schrijven naar het ministerie van VWS. In de jaren daarna is het probleem deels verholpen, maar door regionale verschillen kan nog lang niet elke vrouw elke twee jaar worden onderzocht.
Pijnlijk mammogram?
Een online petitie waarin wordt opgeroepen tot een pijnloos of minder pijnlijk alternatief voor mammografie, is in 2023 ruim 100.000 keer ondertekend. Op 7 september 2023 volgde een debat in de Tweede Kamer over mammografie en eventuele alternatieven.
KWF vindt het belangrijk dat deze klachten serieus worden genomen, en financiert ook diverse onderzoeken naar manieren om kanker op minder invasieve wijze op te sporen (zoals onderzoek naar een bloedtest). We vinden het belangrijk dat (bevolkings)onderzoek plaatsvindt met evidence based methoden en momenteel is het mammogram nog altijd de aangewezen methode om borstkanker vroegtijdig op te sporen bij grote groepen vrouwen zonder klachten. We zien op dit moment dan ook nog geen geschikt alternatief. In de afgelopen jaren is onder meer onderzoek gedaan naar een nieuwe methode, met drukgestuurde mammografie, maar de resultaten van deze studie waren niet dusdanig overtuigend dat invoering daarvan voor de hand ligt: de pijnreductie was laag en woog niet op tegen de verminderde zichtbaarheid van belangrijke structuren in de borst.
Ook hier geldt dat een meer risicogebaseerde opzet het probleem deels kan verhelpen, als dit betekent dat vrouwen met een gemiddeld risico op borstkanker af zouden kunnen met minder onderzoeken.
Is bevolkingsonderzoek wel zinvol?
Eind augustus 2023 werd een studie gepubliceerd waarin voor de diverse bevolkingsonderzoeken werd onderzocht in hoeverre ze bijdragen aan totale overleving van de bevolking: hoeveel extra levensjaren leveren al die bevolkingsonderzoeken nou op?
Het onderzoek liet zien dat de effecten op de overleving van de totale bevolking nihil waren, wat vervolgens in sommige (social) media werd gezien als bewijs dat bevolkingsonderzoeken geen nut hebben. Dat is zeker niet het standpunt van KWF: bevolkingsonderzoeken hebben nadelen, maar maken het mogelijk om diverse vormen van kanker op tijd te ontdekken of zelfs te voorkomen, waardoor vaak een effectievere, minder belastende behandeling nodig is. De totale overleving, zoals onderzocht in de wetenschappelijke publicatie, is bovendien een lastige meetlat om het bevolkingsonderzoek langs te beoordelen. Meer daarover lees je in ons standpunt.
Help je mee?
KWF financiert onderzoek naar het eerder ontdekken van borstkanker. Wil jij iets doen tegen kanker en voor het leven? Steun deze en andere onderzoeken.
