In 2016 kregen ruim 55.000 Nederlanders huidkanker. Het is daarmee de meest voorkomende vorm van kanker in Nederland.Huidkanker in Nederland: de cijfers (pdf)
Het overgrote deel van de gevallen van huidkanker valt toe te schrijven aan nota bene een graag geziene gast boven Nederland: de zon.
Huidkanker voorkomen
Om huidkanker te voorkomen lanceerde KWF Kankerbestrijding in 1989 voor het eerst een campagne om het grote publiek te wijzen op de gevaren van de zon: de 'Zon Wijzer' campagne, die aanzette tot het op tijd bedekken en insmeren van de huid.
Anno 2016 voeren we nog steeds campagne om Nederland bewust te maken van de gevaren van overmatig zonnen. Op onze website Goed beschermd in de zon zijn veel adviezen te vinden over wat je kan doen om het risico op huidkanker te verkleinen voor jezelf, maar ook voor je kinderen. Ook komt aan bod hoe je goed beschermd tegen de zon tóch je dosis vitamine D binnen krijgt.
Huidkanker onderzoeken
KWF bestrijdt huidkanker niet alleen met voorlichting en preventie, maar financiert en faciliteert ook een groot aantal wetenschappelijke onderzoeken op het gebied van huidkanker.
In de periode 2009-2016 kende KWF financiering toe aan 64 onderzoeksprojecten op het gebied van huidkanker. Daar is een bedrag van ruim 30 miljoen euro mee gemoeid. Dit geld is benut om het onderzoeksveld over de gehele breedte te ondersteunen. Binnen deze projecten zijn zowel fundamentele onderzoeksprojecten (ontstaan van huidkanker), als klinisch onderzoek (testen van nieuwe behandelingen in de praktijk) goed vertegenwoordigd.
Het mechanisme van huidkanker
Een groot gedeelte van de gefinancierde onderzoeksprojecten betrof fundamenteel onderzoek. Zo ontvingprof. dr. Daniel Peeper in 2007 de KWO-prijs (ter waarde van 2 miljoen euro) voor zijn onderzoek naar moedervlekken die uitgroeien tot een melanoom. Hij onderzocht in dit project een aantal genen die als handrem en gaspedaal kunnen dienen in het proces van deze kwaadaardige groei. Peeper toonde aan dat moedervlekken door mutaties in het BRAF-gen kunnen uitgroeien tot melanomen. Geneesmiddelen die BRAF remmen kunnen het melanoom een hele poos stabiel houden, maar vaak werken ze na een aantal maanden niet meer. Dat komt omdat de tumorcellen een afslag nemen en een alternatieve weg zoeken om verder te woekeren. Daarom pleit Peeper voor een combinatie van geneesmiddelen, om ook de alternatieve wegen af te sluiten. Deze geneesmiddelcombinaties worden momenteel in klinische onderzoeken getest.
Aan het LUMC onderzoektdr. Niels de Wind hoe cellen met DNA-schade (door uv-straling) zich kunnen vermeerderen. Normaal gesproken gaan cellen met dergelijke schade ‘op slot’, omdat het onwenselijk is dat ze zich verder delen. Maar bij huidkanker gaat er iets mis en kunnen de beschadigde cellen tóch verdere kopieën van zichzelf maken. De onderzoeker hoopt dat zijn onderzoeksresultaten leiden tot een manier waarop deze cellen netjes op slot blijven staan.
Doorbraak: Immunotherapie
Immunotherapie is een vrij nieuwe vorm van kankerbehandeling die ook veel goeds belooft voor de bestrijding van huidkanker. De therapie is gebaseerd op het idee dat het immuunsysteem van de patiënt de strijd aangaat met tumorcellen, maar daar wel een helpende hand bij nodig heeft. Afweercellen in ons immuunsysteem zijn namelijk goed in het herkennen en uitschakelen van lichaamsvreemde indringers, zoals virussen en bacteriën. Kankercellen kunnen óók worden herkend, maar vaak legt de afweer het af tegen de groeidrift van de tumor. Kankercellen zijn (helaas) geduchte tegenstanders. Ze hebben een hele trukendoos om zich te verstoppen voor het immuunsysteem, of het zelfs te onderdrukken.
Veel van wat we nu weten over immunotherapie komt voort uit jarenlang onderzoek, dat mede tot stand is gekomen dankzij de financiële steun van KWF. Hoe serieus het veld wordt genomen blijkt onder meer uit de KWO-prijzen die zowel in 2009 als 2014 naar immunotherapie-onderzoek gingen.
Vaccineren tegen melanomen
In 2009 won prof. dr. Carl Figdor de KWO-prijs voor zijn onderzoek naar vaccinaties tegen huidkanker. Dit vaccin bevat afweercellen van de patiënt, die eerst in het laboratorium worden getraind om de tumorcellen van het melanoom te herkennen. Vervolgens krijgt de patiënt zijn geactiveerde cellen weer terug in de vorm van een vaccin en organiseren de afweercellen een reactie tegen de tumorcellen. De veelbelovende resultaten in kleinere studies dienen nu een vervolg te krijgen in een grote patiëntenstudie.
Waarom werkt immunotherapie nog niet voor iedereen?
De KWO-prijs van 2014 ging naar prof. dr. Ton Schumacher. Zijn onderzoek is meer fundamenteel van aard: een probleem met immunotherapie is dat het bij sommige patiënten heel goed werkt, maar bij anderen amper resultaat laat zien. Schumacher onderzoekt welke eigenschappen van het immuunsysteem daarbij een rol spelen.
Resultaat: toegenomen overleving
Uit cijfers van de Nederlandse Kankerregistratie blijkt dat de overleving van melanoom (de dodelijkste vorm van huidkanker) in de afgelopen decennia is gestegen naar 89% in 2015.
De toegenomen overleving kan met name worden toegeschreven aan eerdere ontdekking van melanoom (er op tijd bij zijn vergroot de kans op succesvol ingrijpen, zoals in het geval van erfelijk melanoom) en betere, meer precieze behandel-methoden. Verbeteren van kennis over vroege ontdekking en een passende behandeling is mogelijk door wetenschappelijk onderzoek. Daarom blijft KWF inzetten op financieren en faciliteren van excellent kankeronderzoek. Wij dromen van de dag dat niemand meer hoeft te sterven aan kanker.
Meer onderzoek
Meer voorbeelden van KWF-gefinancierd onderzoek (waaronder onderzoek naar huidkanker) vind je in de rubriek De Onderzoeker van de week.