ARTIS-2: een gecontroleerde voor- en nameting studie gericht op het implementeren van een mantelzorgprogramma in de postoperatieve oncologische zorg

A.     Achtergrond en probleemstelling
Oncologische patiënten ondergaan vaak grote operaties. Het herstel na een grote operatie kan weken tot maanden duren. Er is duidelijk wetenschappelijk bewijs dat de kwaliteit van leven van patiënten na een operatie op korte en lange termijn negatief wordt beïnvloed. Na het ontslag uit het ziekenhuis spelen familieleden vaak een belangrijke rol bij het verlenen van basiszorg aan hun geliefden. Hoewel deze basiszorgactiviteiten eenvoudig lijken, voelen zij zich niet voorbereid op deze rol en ervaren zij een gebrek aan kennis over hoe de juiste zorg te verlenen. Daarom kan het trainen van familieleden tijdens de ziekenhuisopname de uitvoer van basiszorg verbeteren. Om families voor te bereiden op hun actieve rol als mantelzorger na ontslag van de patiënt, ontwikkelden wij een mantelzorgprogramma om mantelzorgers al tijdens de ziekenhuisopname actief te betrekken, zodat ze goed voorbereid met ontslag gaan.

B.     Onderzoeksrichting/voorgestelde oplossing
Ons doel is om een mantelzorgprogramma te implementeren in de oncologische chirurgische zorg waarbij we zowel de zorg als de ervaringen van patiënten en familieleden verbeteren.

Toelichting mantelzorgprogramma
Het mantelzorgprogramma richt zich op patiënten die grote operaties ondergaan vanwege een maligniteit met een minimale verwachte ligduur van 3 dagen. Tevens moet er een mantelzorger beschikbaar zijn die actief betrokken wil zijn in de uitvoer van zorgtaken.
Het mantelzorgprogramma bestaat uit:

1. Rooming-in (minimaal 8 uur per dag aanwezigheid)
2. Aanwezigheid bij de artsenvisite
3. Informatiebrief over zorgactiviteiten
4. Training door verpleegkundigen en vaststellen taakverdeling 
5. Hands-on participatie, minimale zorgtaken voor de mantelzorger zijn:

• Driemaal per dag helpen uit bed te komen, te lopen en samen met de patiënt te eten
• Driemaal per dag doen van ademhalingsoefeningen met de patiënt
• Tweemaal per dag te helpen bij het tandenpoetsen
• Driemaal per dag te oriënteren in plaats en tijd

Deze zorgtaken worden vastgelegd in een app, waarbij de mantelzorger ook tips krijgt en achtergrond informatie over deze zorgtaken. Indien de mantelzorger niet overweg kan met een app, bieden we een papierendagboek aan.

Patiënten en potentiele mantelzorgers worden preoperatief op de polikliniek benaderd om deel te nemen aan het mantelzorgprogramma. Voorwaarden zijn:

• De patiënt bepaalt wie de mantelzorger(s) is/zijn, stemt in met het delen van de medische informatie met de mantelzorger en is akkoord met de aanwezigheid mantelzorger tijdens de visite.

Actieve deelname start op de eerste dag na de operatie. Verpleegkundigen houden toezicht tot dat de mantelzorger bekwaam is om de activiteiten zelfstandig uit te voeren.

C.     Relevantie
Hoewel de effecten van het mantelzorgprogramma veelbelovend zijn, is de generaliseerbaarheid naar andere ziekenhuizen onbekend.

D.     Onderzoeksvragen
Primaire onderzoeksvraag: Welke implementatiestrategieën zijn nodig om een evidence-based mantelzorgprogramma duurzaam te implementeren in de oncologische chirurgische zorg?

Secundaire onderzoeksvragen:
Wat zijn de effecten van de implementatie van het mantelzorgprogramma op

1. thuiszorg na ontslag (wel/niet);
2. patiënt-gerapporteerde ervaringsmaten (PREMS) in het ziekenhuis;
3. zelfvertrouwen in eigen gezondheid;
4. de belasting van mantelzorgers in het ziekenhuis
5. soort thuiszorg dat geleverd wordt na ontslag (bijv. adl, complexe zorg)

E.      Onderzoeksopzet
ARTIS-2 is een multicenter gerandomiseerde stepped wedge studie met een voormeting (4 maanden) en twee nametingen (8 maanden). Tijdens de interventieconditie zal het programma worden aangeboden aan alle volwassen patiënten (≥ 18 jaar) die een electieve oncologische chirurgische ingreep ondergaan en die een mantelzorger hebben die ermee instemt om actief deel te nemen in de zorg gedurende de ziekenhuisopname.

In werkpakket 1 richten we ons op de implementatie van het mantelzorgprogramma. We gebruiken een combinatie van verschillende implementatiestrategieën, namelijk lokale stakeholders,  educatie- en informatie en feedback- en reminders gebaseerd op eerder uitgevoerde pilots om het mantelzorgprogramma te implementeren. Voorafgaand en tijdens de daadwerkelijke implementatie worden de implementatiestrategieën geverifieerd en zo nodig aangepast.
Het RE-AIM raamwerk wordt gebruikt voor het inzichtelijk maken van de implementatie-uitkomsten, waardoor we inzicht krijgen in:
of de interventie de daadwerkelijk de doelgroep bereikt;

• wat de effectiviteit van het mantelzorgproject op klinische uitkomsten is;
• hoe succesvol de doelgroepen participeren in het implementatieproces en de uitvoer;
• of de componenten van het mantelzorgproject (goed) worden uitgevoerd;
• wat succesvolle borging van het mantelzorgproject bepaalt. 

Hiervoor wordt een mix van kwantitatieve (o.a. via surveys) en kwalitatieve methoden (o.a. focusgroepbijeenkomsten en interviews) gebruikt. Aan het einde van het project zullen we een focusgroep plannen met de deelnemende ziekenhuizen. We bespreken de volgende vragen: of het mantelzorgprogramma nog steeds wordt aangeboden na de interventieperiode (d.w.z. duurzaamheid); welke patiënten het mantelzorgprogramma krijgen aangeboden, wat de uitdagingen zijn om door te gaan met de het mantelzorgprogramma, en of ze aanbevelingen willen om het programma of het beleid te wijzigen.

In werkpakket 2 bepalen we de effectiviteit van het mantelzorgprogramma. De primaire uitkomstmaat is wel of geen thuiszorg nodig na ziekenhuisontslag. Overige uitkomstmaten zijn patiëntervaringen met de geleverde zorg, zelfvertrouwen van de patiënt in zijn/haar eigen gezondheid na ontslag, de ervaren mantelzorgbelasting, de kwaliteit van leven van mantelzorgers, type thuiszorg na ontslag. We includeren in totaal 612 patiënten, gebaseerd op een afname van 17% in thuiszorgbehoefte op het moment van ontslag.

F.      Verwachte uitkomsten

• Succesvolle implementatie van het mantelzorgprogramma in 6 Nederlandse ziekenhuizen na afronding van dit project.
• Kennis over hoe het mantelzorgprogramma duurzaam geïmplementeerd kan worden aan de hand van het RE-AIM raamwerk
• Vrij beschikbare toolbox bestaand uit: (1) een algemeen implementatieplan inclusief een overzicht van succesvolle implementatiestrategieën op basis van de ervaringen in de deelnemende centra; (2) patiënten- en zorgverleners informatiemateriaal (bijv. voorlichtingsmateriaal); en (3) de resultaten van dit project.
• Significante verbeteringen in uitkomsten en tevredenheid én een beperkte mantelzorgbelasting.

G.     Omschrijving stappen nodig om resultaat te implementeren
Na afronding van het project zullen we onze resultaten verspreiden via de Nederlandse Vereniging van Verpleegkundigen, Nederlandse Vereniging voor Heelkunde en patiënt- en mantelzorgverenigingen. We zullen een vrij beschikbare toolkit ontwikkelen die ook andere ziekenhuizen kunnen gebruiken. Deze zal informatie bevatten over (1) de resultaten van dit project; (2) materiaal voor patiënten en professionals (bijv. voorlichtingsmateriaal); en (3) een algemeen implementatieplan inclusief een overzicht van succesvolle implementatiestrategieën op basis van de ervaringen in de deelnemende ziekenhuizen. Aangezien deze studie zal worden uitgevoerd in verschillende ziekenhuizen met een eigen regionaal netwerk in Nederland, kan de verspreiding van de resultaten worden versneld.