Longkankerscreening

Een bevolkingsonderzoek is bedoeld om een ziekte zo vroeg mogelijk te ontdekken, nog voordat mensen klachten hebben. Dat maakt de kans op een succesvolle behandeling groter. Ook is de behandeling dan vaak minder zwaar. Er zijn in Nederland bevolkingsonderzoeken voor drie vormen van kanker: borstkanker, baarmoederhalskanker en darmkanker. Er is momenteel discussie over het opstarten van een mogelijk vierde bevolkingsonderzoek naar longkanker, een ziekte die momenteel helaas vaak wordt vastgesteld als genezing geen optie meer is.

Voor- en nadelen van screening 

Uit eerder, mede door KWF gefinancierd onderzoek (de NELSON-trial), blijkt dat longkankerscreening onder zware rokers het mogelijk maakt om de ziekte vaker in eerder stadium op te sporen. In de screeningsgroep overleden 24 procent minder mensen aan longkanker dan in de controlegroep. Gezien het hoge aantal Nederlanders dat momenteel overlijdt aan longkanker (>10.000 doden per jaar) ziet KWF dus zeker de mogelijkheid om enorme gezondheidswinst te boeken door invoering van longkankerscreening.

Maar: zoals bij elk screeningsprogramma moeten de voordelen worden afgewogen tegen mogelijke nadelen, waarbij kosten, deelnamegemak en betrouwbaarheid van de screeningsmethode belangrijke argumenten zijn. De betrouwbaarheid is uit te drukken in het percentage fout-negatieve en fout-positieve uitslagen. Fout-negatieve uitslagen leiden tot onterechte geruststelling, fout-positieve uitslagen tot onnodige doorverwijzingen en vervolgonderzoek. Screening kan ook leiden tot overdiagnostiek en overbehandeling en zodoende onnodig psychisch en lichamelijk letsel veroorzaken.

Voor longkankerscreening komen daar nog eens specifieke, praktische obstakels bij. In tegenstelling tot de andere screeningsprogramma’s zal een bevolkingsonderzoek naar longkanker niet gebaseerd zijn op leeftijd, maar op rookgedrag.  Dat maakt de opzet en uitvoering extra uitdagend. Welke groepen komen in aanmerking voor screening, hoe zijn ze te identificeren en hoe bereik je ze? 

Vanwege dit soort praktische bezwaren zegt het ministerie van VWS momenteel geen voorstander te zijn van invoering van longkankerscreening, maar meer heil te zien in tabaksontmoediging. KWF vindt de keuze tussen screening of tabaksontmoediging te beperkt. Deze moeten juist hand in hand gaan en kunnen elkaar versterken. Bijvoorbeeld door een stoppen-met-roken-interventie aan te bieden bij de longkankerscreening. Uit internationaal onderzoek blijkt het succes van deze combinatie.

Samen praktische uitdagingen te lijf

We begrijpen de praktische uitdagingen, maar willen ook graag onderdeel zijn van de oplossing. Daarom gaan er in 2022 twee mede door KWF-gefinancierde onderzoeken van start:

• Dr. Colin Jacobs onderzoekt in het Radboudumc of artificial intelligence de beoordeling van verdachte plekjes (longnodulen) kan verbeteren. Dit kan bijdragen aan minder onnodige doorverwijzingen in een bevolkingsonderzoek naar longkanker.
• Prof. Rozemarijn Vliegenthart (UMC Groningen) gaat werken aan een voorspellend risicomodel dat gaat helpen bij de vraag welke groepen je moet uitnodigen voor een zo effectief mogelijk screeningsprogramma.

Ons standpunt

Voordat een bevolkingsonderzoek wordt ingevoerd, is het van belang dat de Gezondheidsraad een advies geeft over de voor- en nadelen en de stappen die moeten worden ondernomen om zo’n nationaal screeningsprogramma daadwerkelijk te realiseren. We roepen de minister van VWS op om deze inventarisatie uit te laten voeren. En, waar bezwaren worden gezien, gezamenlijk tot een integrale onderzoeksagenda te komen: welke onderzoeken moeten de komende jaren nog uitgevoerd worden om tot een gedegen, breedgedragen, implementeerbaar bevolkingsonderzoek te komen? 

KWF draagt hier graag aan bij waar mogelijk door haar expertise, communicatiekracht en onderzoeksfinanciering in te zetten. Hierin werken we samen met patiëntenvereniging Longkanker Nederland.