Cannabis en wietolie

Cannabis is de Latijnse naam voor hennep. Al sinds de oudheid staat de plant in de belangstelling vanwege de psychische en lichamelijke effecten. Aan het populaire kruidengeneesmiddel worden allerlei eigenschappen toegeschreven, waaronder kalmerende, pijnstillende, antidepressieve, slaapbevorderende, misselijkheidsonderdrukkende, ontstekingsremmende, krampwerende en eetlustopwekkende.

De bekendste cannabisproducten zijn marihuana (wiet) en hasj. Marihuana bevat de gedroogde bloemtoppen en blaadjes van de hennepplant. Hasj is de zuivere hars.

Werkzame bestanddelen

De werkzame bestanddelen van cannabis zijn de zogeheten cannabinoïden. Tetrahydrocannabinol (THC) en cannabidiol (CBD) zijn de belangrijkste. THC is het psychoactieve bestanddeel waar gebruikers high of stoned van worden. CBD tempert de effecten van THC, heeft een anti-psychotisch effect en lijkt te beschermen tegen verslaving. De verhouding tussen THC en CBD bepaalt de werking en bijwerkingen van cannabis.

Hieronder volgen de belangrijkste bevindingen met betrekking tot kanker.

Medicinale cannabis: klachtenvermindering

Volgens het Bureau voor Medicinale Cannabis (de overheidsorganisatie die verantwoordelijk is voor de productie van cannabis voor medicinale doeleinden) zijn er voldoende wetenschappelijke gegevens die aantonen dat cannabis werkzaam is bij:

pijn, spierkrampen en spiertrekkingen bij MS of ruggenmergschade;
misselijkheid, verminderde eetlust, vermagering en verzwakking bij kanker en aids;
misselijkheid en braken als gevolg van medicijnen of bestraling bij kanker, hepatitis C- of hiv-infectie en aids;
chronische pijn (met name zenuwpijn, bijvoorbeeld door beschadiging van een zenuwbaan, fantoompijn, aangezichtspijn, of pijn die blijft bestaan na het genezen van gordelroos);
syndroom van Gilles de la Tourette;
glaucoom, als de normale behandeling niet of onvoldoende werkt;
verschillende vormen van epilepsie (ook bij kinderen).

Cannabis geneest bovengenoemde aandoeningen niet, maar draagt bij aan verlichting van klachten. De beschikbare gegevens berusten hoofdzakelijk op kleinschalige studies en persoonlijke ervaringen van artsen en patiënten. Dit geeft mogelijk een te rooskleurig beeld van de heilzame werking. Uit een vergelijkend onderzoek waarin 79 cannabisstudies kritisch werden getoetst, blijkt dat de wetenschappelijke bewijsvoering niet altijd even sterk is. De bewijskracht voor verbetering van misselijkheid en overgeven bij chemotherapie werd zelfs als zwak geclassificeerd. Naar aanleiding van deze studie zijn diverse zorgverzekeraars gestopt met het vergoeden van medicinale cannabis vanuit de basisverzekering. Het Zorginstituut Nederland ziet geen aanleiding tot herbeoordeling van medicinale cannabis en wijst op belangrijke tekortkomingen in de bewijskracht van de studies.

Het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) raadt huisartsen niet aan om cannabis(olie) voor te schrijven. Alleen voor patiënten met (pijn)klachten in de palliatieve fase bij wie gangbare behandeling niet voldoende helpt of te veel bijwerkingen geeft, kan een proefbehandeling worden overwogen.

De American Society of Clinical Oncology (ASCO), de Amerikaanse vereniging van oncologen, ziet alleen voldoende grond om cannabis voor te schrijven tegen misselijkheid en braken. Dit blijkt uit hun nieuwe richtlijn Cannabis and Cannabinoids in Adults With Cancer: ASCO Guideline (maart 2024). Het bewijs voor positieve effecten bij andere klachten (waaronder pijn) vinden ze nog niet overtuigend genoeg. Wel pleiten ze voor meer onderzoek.

Regelgeving en beschikbaarheid

Sinds september 2003 mogen artsen cannabis voorschrijven en apothekers het op recept afleveren. Deze medicinale cannabis verschilt van de cannabis die als genotmiddel wordt verkocht. Cannabis die de apotheek verstrekt is van farmaceutische kwaliteit, voldoet aan de hoogste eisen, heeft een constante samenstelling en is alleen bedoeld als medicijn. Er zijn meerdere varianten met elk hun eigen verhouding THC/CBD. Sinds 2015 is ook medicinale cannabisolie op doktersvoorschrift verkrijgbaar. In tegenstelling tot de vrij verkrijgbare cannabidiol-olie (CBD-olie), bevat medicinale cannabisolie ook THC.

Meer informatie over medicinale cannabis(olie):

Niet bewezen: cannabis geneest kanker

In de jaren '70 namen wetenschappers voor het eerst het antikankereffect van cannabis onder de loep. Sindsdien zijn er honderden wetenschappelijke artikelen over het onderwerp verschenen. Met enige regelmaat komen er aanwijzingen naar voren dat cannabis kankercellen kan doden, afremmen en verhinderen om uit te zaaien. Ook lijkt cannabis het afweersysteem te kunnen beïnvloeden; volgens sommige studies in positieve zin, volgens andere in negatieve.

Cannabis heeft dus effect op kankercellen, maar dat wil niet zeggen dat cannabis kanker geneest. Er is namelijk amper onderzoek bij patiënten gedaan. De claim dat cannabis(olie) kanker geneest, is dus niet te onderbouwen. Ook het Zorginstituut Nederland wijst op de geringe bewijskracht van de beschikbare publicaties.

Laboratoriumstudies

Vrijwel al het cannabisonderzoek betreft studies in proefdieren of cellijnen (kunstmatig in kweek gehouden kankercellen). Dergelijke laboratoriumresultaten zijn niet zonder meer door te vertalen naar de mens. Een levend menselijk lichaam is vele malen complexer. Een middel dat in een reageerbuis goed werkt, kan in de mens een ander of juist totaal geen effect hebben. Bijvoorbeeld omdat de darmen het niet goed opnemen, de lever het afbreekt of de nier het uitscheidt. Het is dus heel goed mogelijk dat het middel de tumor niet eens bereikt of in ontoelaatbare hoeveelheden moet worden toegediend om enig effect te sorteren.

Dat cannabis kankercellen doodt is een interessante observatie, maar niet meteen een doorbraak. Heel veel stoffen hebben een vernietigend effect op kankercellen. Chloor doodt kankercellen ook heel effectief, maar dat betekent niet dat bleekwater het antwoord op het kankervraagstuk is. De hamvraag is of een stof het tot veilig en effectief geneesmiddel kan schoppen. Daarvoor moeten heel veel onderzoeksstappen worden doorlopen. In dit traject vallen de meeste kandidaten vroeg of laat af. Bijvoorbeeld vanwege onacceptabele bijwerkingen of resultaten die niet beter zijn dan de huidige behandelmethoden.

Patiëntstudies

Ondanks enkele bemoedigende resultaten uit laboratoriumstudies, is er nog geen overtuigend bewijs dat cannabis kanker kan genezen. Deze bewijsvoering moet komen uit studies met ‘echte’ patiënten. Vooralsnog zijn die studies schaars.

In een studie van Gúzman werd het effect van THC bestudeerd bij patiënten met glioblastoom (een agressieve hersentumor). Helaas valt uit deze studie weinig te concluderen. Er deden slechts 9 patiënten mee en zij overleden allen binnen een jaar. Dit past bij het ziektestadium waarin ze verkeerden. Bovendien was er geen controlegroep (glioblastoompatiënten die géén THC kregen) zodat vergelijken niet mogelijk is. De behandeling met cannabis leek wel veilig te zijn en gaf weinig bijwerkingen.
In een ander onderzoek stond eveneens glioblastoom centraal. Hierin werd nabiximols (een THC/CBD-bevattende mondspray) toegevoegd aan de standaardbehandeling met temozolomide (een vorm van chemotherapie). Er deden 21 patiënten mee, van wie er 12 de onderzochte medicijncombinatie kregen en 9 temozolomide met een placebo. De eenjaarsoverleving bleek in de cannabisgroep hoger dan in de placebogroep (83% t.o.v. 44%). Dat is weliswaar een groot verschil, maar er is geen conclusie aan te verbinden vanwege het geringe aantal deelnemers (onvoldoende statistische ‘power’). Dit was ook niet het doel van de studie. Het ging om de veiligheid van de behandeling. De bijwerkingen bleken acceptabel.

De resultaten gaven voldoende aanleiding voor een vervolgstudie met meer patiënten (ruim 230). De ARISTOCRAT-trial is vergelijkbaar van opzet (temozolomide+nabiximols versus temozolomide+placebo) en ging in 2023 van start. De studie kijkt naar overleving, kwaliteit van leven en tevredenheid van patiënten over de behandeling. Resultaten volgen op zijn vroegst in 2026.
In 2015 ging een veiligheidsstudie naar dexanabinol (een synthetische cannabisvariant) bij vergevorderde vormen van kanker van start. Cancer Research UK meldt dat een veilige dosis van het medicijn werd vastgesteld, maar dat de verdere ontwikkeling van het medicijn is stopgezet vanwege een gebrek aan bewijs over de effectiviteit ervan.
In het UMC Groningen loopt een onderzoek naar cannabisolie bij patiënten met vergevorderde leverkanker voor wie geen behandeling meer mogelijk is. Het doel van de studie is nagaan of cannabisolie de levertumoren kan verkleinen. Eerst wordt de maximale dosis bepaald die geen bijwerkingen geeft. Na 3, 6 en 9 maanden worden scans van de lever gemaakt en bloedonderzoek gedaan om het effect te bepalen. Begin 2024 deden iets meer dan de helft van het aantal benodigde patiënten mee aan de studie. Dat is minder dan verwacht, waardoor de studie langer zal duren dan gepland.
Het Erasmus MC heeft plannen om een patiëntenstudie te starten naar het effect van cannabis op hersentumoren. Dat schrijft Embrace Life, een stichting die fondsen werft voor cannabisonderzoek. Aanleiding voor de studie zijn de resultaten van eerder fundamenteel onderzoek.

Openstaande vragen

Hoewel uit steeds meer laboratoriumstudies blijkt dat cannabis effect heeft op kankercellen, staan nog vele vragen open. Deze zullen beantwoord moeten worden voordat goed onderzoek bij patiënten mogelijk is.

Welk cannabisbestanddeel is het meest geschikt? THC, CBD, beide, andere? Natuurlijke of synthetische varianten?
In welke samenstelling/concentratie?
Wat is het precieze werkingsmechanisme?
Welke dosering is optimaal? Wat zijn de neveneffecten bij die hoeveelheid?
Welke kankersoorten komen in aanmerking?
Wat is de beste toedieningsvorm (tablet, mondspray, druppels, injectie)? Cannabinoïden zijn moeilijk oplosbaar in water en dringen niet diep in het weefsel door. Dat bemoeilijkt effectieve tumorbestrijding.
Wat zijn de interacties met andere kankerbehandelingen (zoals chemotherapie)? Zijn er combinaties die het behandelresultaat nog verder verbeteren?
Wat is de meerwaarde t.o.v. huidige behandelingen?

Er is dus nog veel voorwerk nodig voordat vaststaat óf en hoe cannabis als behandeling in de praktijk kan worden gebracht. Tot die tijd zijn patiëntenstudies lastig op te zetten. Het lijkt misschien eenvoudig om patiënten die zich als vrijwilliger aanbieden cannabis te geven en een andere patiëntengroep niet en vervolgens de uitkomsten te vergelijken, maar die benadering is weinig wetenschappelijk. Er moeten dan voor elke kankersoort meerdere studies worden opgezet met verschillende cannabisproducten in verschillende toedieningsvormen en doseringen. Dat is praktisch onuitvoerbaar en veel te duur.

Succesverhalen zijn anekdotisch bewijs

Het internet staat vol verhalen en video’s over kankerpatiënten die tegen alle verwachtingen in zijn genezen door cannabis. Hoe graag KWF zulke individuele succesverhalen ook zou willen geloven, ze zijn oncontroleerbaar en daardoor niet geschikt als bewijs. Uit dergelijke verhalen is onmogelijk vast te stellen of er inderdaad sprake is van genezing en of cannabis daar überhaupt een rol bij speelde. Meestal ontbreken medische gegevens zoals ziektestadium, eerdere behandelingen en prognose. Hetzelfde geldt voor namen van artsen en behandelcentra. Wederhoor is zelden mogelijk. Ook worden vaak verkeerde conclusies getrokken of onjuiste verbanden gelegd. Een genezen kankerpatiënt die cannabis gebruikt, staat niet gelijk aan een kankerpatiënt die dánkzij cannabis is genezen. Bovendien blijft de grote groep cannabisgebruikers die niet van hun kanker genezen meestal buiten beschouwing.

Het is zelfs mogelijk dat de persoon in kwestie helemaal geen kanker heeft (gehad). Soms blijkt een verhaal volledig verzonnen. Het geeft aan hoe onbetrouwbaar het internet als bron kan zijn. Ook opmerkelijk is dat deze wonderbaarlijke cannabisgenezingen nooit in wetenschappelijke vakbladen staan beschreven. De bron betreft vaak natuurgeneeskundige websites die weinig op hebben met de reguliere geneeskunde of websites die pleiten voor legalisering van softdrugs.

KWF is dus niet overtuigd van individuele succesverhalen. Goed en gedegen wetenschappelijk onderzoek is en blijft de enige en beste manier om te achterhalen welke behandelingen veilig en effectief zijn.

KWF en cannabisonderzoek

KWF hoopt dat toekomstige (patiënt)studies belangrijke vragen omtrent veiligheid, toedieningsvorm, dosering, werkzaamheid en doelgroep definitief zullen beantwoorden. Bij overtuigend bewijs zal KWF de ontwikkeling van cannabis tot kankermedicijn geen strobreed in de weg liggen. Alle initiatieven die bijdragen aan onze missie ‘een beter leven met en na kanker', komen in aanmerking voor steun van KWF.

KWF financiert op dit moment geen onderzoek naar cannabis(bestanddelen), maar staat open voor elk goed onderzoeksvoorstel op dit gebied. De beoordelingscommissies van KWF zullen deze volgens de gebruikelijke procedure beoordelen op wetenschappelijke kwaliteit, haalbaarheid en relevantie. Bij een positief oordeel en voldoende budget is financiering mogelijk.

KWF-advies

KWF heeft geen bezwaar tegen het gebruik van medicinale cannabis ter bestrijding van klachten die samenhangen met kanker(behandeling) zoals misselijkheid. Voorwaarde is dat een arts met kennis van de indicaties, regels en verkrijgbaarheid de cannabis voorschrijft. KWF raadt het roken van cannabis af vanwege de schadelijke stoffen die vrijkomen bij de verbranding . Dit kan leiden tot beschadiging van keel, neus en longen.

KWF raadt cannabis(olie) als behandeling van kanker niet aan. Patiënten die desondanks cannabis (willen) gebruiken, adviseren wij om dit te bespreken met hun arts. Deze kan dan adequaat inspelen op eventuele bijwerkingen en rekening houden met de invloed van cannabis op de voorgeschreven behandeling. KWF raadt nadrukkelijk af om cannabis te verkiezen boven een reguliere behandeling en waarschuwt voor de gevaren hiervan.

(On)veiligheid

Gebruikers dienen zich goed te realiseren dat de veiligheid van niet-medicinale cannabis(olie) niet te garanderen is. De kwaliteit en samenstelling (percentage en verhouding werkzame bestanddelen) kunnen sterk variëren. Dit kan leiden tot levensbedreigende situaties. Zo raakte een longkankerpatiënt in coma na inname van een cannabisextract. Het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC) signaleerde in 2017 een toenemend aantal vergiftigingen door gebruik van cannabisproducten op oliebasis.

Cannabis kan negatieve effecten hebben op het geheugen, de concentratie, het reactievermogen, de waarneming en de coördinatie. Andere ongewenste effecten die kunnen optreden zijn angst, paniek en hartkloppingen. Het roken van cannabis kan schade veroorzaken aan keel, neus en longen .

Geraadpleegde bronnen

Cancer Research UK (https://news.cancerresearchuk.org/2022/05/13/cannabis-cannabinoids-and-cancer-the-evidence-so-far/)
National Cancer Institute (www.cancer.gov/about-cancer/treatment/cam/hp/cannabis-pdq)
Voeding&Kankerinfo (www.voedingenkankerinfo.nl/heeft-het-zin-om-wietolie-te-gebruiken-bij-kanker)
Bureau voor Medicinale Cannabis (www.cannabisbureau.nl)
International Association for Cannabinoid Medicines (www.cannabis-med.org/index.php?lng=nl)
International Cannabinoid Research Society (https://icrs.co/)
Kanker.nl (www.kanker.nl/algemene-onderwerpen/cannabis/wat-is/cannabis-en-kanker)
Zorginstituut Nederland (www.zorginstituutnederland.nl/)
Jellinek (www.jellinek.nl/informatie-over-alcohol-drugs/cannabis/)
Trimbos Instituut (assets.trimbos.nl/docs/cfe1a783-08e9-4015-9005-81ad6027d347.pdf)
Stichting Mediwiet (www.stichtingmediwiet.nl/info/onverdunde-wietolie-en-kanker/)
Patiënten Groep Medicinale Cannabis Gebruikers (https://www.pgmcg.nl/2020/05/gebruik-medicinale-cannabis-kanker/)
Guzmán M, Duarte MJ, Blázquez C, et al. A pilot clinical study of Δ9-tetrahydrocannabinol in patients with recurrent glioblastoma multiforme. British Journal of Cancer. 2006;95(2):197-203. https://www.nature.com/articles/6603236.
GW Pharmaceuticals https://www.jazzpharma.com/
A Study of Dexanabinol in Combination With Chemotherapy in Patients With Advanced Tumours. https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT02423239
Whiting PF, Wolff RF, Deshpande S, Di Nisio M, Duffy S, Hernandez AV, Keurentjes JC, Lang S, Misso K, Ryder S, Schmidlkofer S, Westwood M, Kleijnen J. Cannabinoids for Medical Use - A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA. 2015;313(24):2456-2473.
Hill KP. Medical Marijuana for Treatment of Chronic Pain and Other Medical and Psychiatric Problems - A Clinical Review. JAMA. 2015;313(24):2474-2483. https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/2338266
Fowler CJ. Delta(9) -tetrahydrocannabinol and cannabidiol as potential curative agents for cancer: A critical examination of the preclinical literature. Clin Pharmacol Ther. 2015 Jun;97(6):587-96. https://ascpt.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/cpt.84. Epub 2015 May 2.
NEMO Kennislink (www.nemokennislink.nl/publicaties/cannabis-is-echt-een-moeilijke-rakker)
Transvaal Apotheek Den Haag https://www.transvaalapotheek.nl/cannabis-olie-2/
Vereniging Tegen de Kwakzalverij (https://www.kwakzalverij.nl/nieuws/geen-bewijs-dat-cannabisolie-tegen-kanker-werkt/)
Medisch Contact (https://www.medischcontact.nl/nieuws/laatste-nieuws/artikel/stijgend-aantal-vergiftigingen-door-olie-van-cannabis.htm)
UMCG start onderzoek effect cannabisolie bij uitbehandelde leverkankerpatiënten
NHG-standpunt Cannabis
ASCO-richtlijn
PubMed (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/)