Vaccineren tegen huidkanker

De resultaten van KWO-prijswinnaar Carl Figdor

​Het probleem

Het aantal patiënten met melanoom is sinds 2000 meer dan verdubbeld. In 2000 waren er minder dan 2500 patiënten, in 2018 zijn er meer dan 6500 patiënten. Het welslagen van behandeling is sterk afhankelijk van het stadium waarin het melanoom zich bevindt. Melanomen zijn agressief en hebben een sterke neiging tot uitzaaien. Dat maakt ze lastig te behandelen met traditionele behandelingen als chemotherapie en bestraling.

De oplossing

Een veelbelovende behandeling tegen kanker ligt in ons lichaam zelf besloten: het afweersysteem, ook wel immuunsysteem genoemd. Onze afweercellen beschermen ons tegen lichaamsvreemde wezens als virussen en bacteriën, maar blijken ook de strijd met tumorcellen aan te kunnen. Dat gaat echter niet vanzelf. Tumorcellen bezitten namelijk een hele trukendoos om ons immuunsysteem te misleiden. Daarom zijn onderzoekers op zoek naar  manieren waarop ze de afweercellen kunnen ondersteunen in hun strijd. Deze ondersteuning heet ‘immunotherapie’. Er zijn verschillende manieren om die ondersteuning te bieden.

In dit door KWF gesubsidieerde onderzoeksproject staat ondersteuning van het immuunsysteem met vaccins centraal. Dit vaccin bevat afweercellen van de patiënt, die eerst in het laboratorium worden getraind om de tumorcellen van het melanoom te herkennen. Vervolgens krijgt de patiënt zijn geactiveerde cellen weer terug via de injectienaald, en organiseren de afweercellen een reactie tegen de tumorcellen.

Er worden echt doorbraken bereikt.

De onderzoeker

Professor Carl Figdor ontving van KWF 2 miljoen euro subsidie om aan het RadboudUMC in Nijmegen onderzoek te doen naar deze vaccins. Hij is bepaald geen nieuwkomer op dit gebied: 'Ik deed in 1979 als promovendus aan het Nederlands Kanker Instituut al onderzoek naar het immuunsysteem. Dat was ook al een KWF-project.' In de laatste jaren heeft immunotherapie een grote vlucht genomen, merkt de professor op: 'Na al die jaren zijn we nu echt succes aan het boeken, sla de kranten van de laatste 2,3 jaar er maar op na. Er worden echt doorbraken bereikt.'

Daarmee lijkt een lang gekoesterde wens in vervulling te gaan: 'Een van mijn dromen als onderzoeker is altijd geweest dat het zou lukken om een stukje van mijn onderzoek zover te krijgen dat het reguliere therapie wordt. Daar zitten we nu toch dicht tegenaan!'

De praktijk

Zoals altijd het geval is met veelbelovende behandelingen, moeten ze eerst in de praktijk hun meerwaarde bewijzen. Daarom start professor Figdor binnen dit project een patiëntenstudie waarin hij de werking van de vaccins in patiënten onderzoekt. De stap van onderzoeksresultaat naar toepassing is door regelgeving vaak erg tijdrovend. Wat dat betreft heeft professor Figdor goed nieuws: 'We gaan dit doen in samenspraak met de overheid en ziektekostenverzekeraars. Op het moment dat deze studie positief is, gaat het ingevoerd worden. Dus dan kunnen we heel snel schakelen.'

Krijgt dan iedereen een vaccin tegen melanomen en is daarmee het probleem de wereld uit? Nee, want immunotherapie werkt nog lang niet voor iedereen en is ook nog eens erg kostbaar. Daarom voert Figdor nog een ander belangrijk onderzoek uit: de mogelijkheid om van tevoren te bepalen of de behandeling aan zal slaan of niet.

Gedurende de jaren behandelde de professor al een aantal patiënten met de vaccinaties, in verschillende kleine patiëntenstudies. Hij probeert met de kennis van nu te bepalen waarom de behandeling wel of niet heeft gewerkt. Van zo’n 60 patiënten zijn kleine blokjes weefsel beschikbaar.  'Wij hebben gevonden dat er een rechtstreeks verband is tussen de manier waarop immuuncellen in die blokjes verdeeld zijn en of die patiënt wel of niet reageert op de immunotherapie. Dat is de eerste stap naar het gaan doen van voorspellingen over wie nou wel en niet immunotherapie moeten krijgen.'